Ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων – Η λαογραφία και το θαύμα των κολλύβων

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων – Η λαογραφία και το θαύμα των κολλύβων

 

Μεγαλομάρτυρας της Χριστιανικής Εκκλησίας, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 17 Φεβρουαρίου και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας των Νηστειών (19 Μαρτίου το 2016), σε ανάμνηση του θαύματος των κολλύβων, οπότε γιορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα Θεόδωρος και Θεοδώρα.

Η Καθολική Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος στις 9 Νοεμβρίου.

Ο Θεόδωρος καταγόταν από την Αμάσεια του Πόντου και υπηρετούσε στο Τάγμα των τηρώνων (νεοσυλλέκτων) του ρωμαϊκού στρατού, εξού και το προσωνύμιο Τήρων, που τον συνοδεύει για να τον διαφοροποιεί από τον Άγιο Θεόδωρο τον Στρατηλάτη.

Έζησε την εποχή του Διοκλητιανού (284-305) και μαρτύρησε μετά από φρικτά βασανιστήρια, επειδή είχε κάψει ένα είδωλο και τον ναό της Ρέας. Σύμφωνα με την παράδοση, συνδέεται με πολλά θαύμα, με πιο γνωστό το «θαύμα των κολλύβων», το οποίο τιμά η εκκλησία κάθε χρόνο το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας τον Νηστειών. Ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων είναι πολιούχος της Ορεστιάδας και του Βρινδησίου (ιταλιστί Μπρίντιζι).

Απολυτίκιο

«Μεγάλα τα της πίστεως κατορθώματα εν τη πηγή της φλογός, ως επί ύδατος αναπαύσεως, ο άγιος Μάρτυς Θεόδωρος ηγάλλετο· πυρί γαρ ολοκαυτωθείς, ως άρτος ηδύς, τη Τριάδι προσήνεκται. Ταις αυτοῦ ικεσίαις, Χριστέ ο Θεός, σώσον τας ψυχάς ημών».

Λαογραφία

Σε πολλά χωριά της Πελοποννήσου, την παραμονή της εορτής του Αγίου Θεοδώρου, τα κορίτσια συνήθιζαν να πηγαίνουν στην εκκλησία τα σπερνά (κόλλυβα) για τους εορτάζοντες Θοδωρήδες. Κατά την ημέρα της γιορτής του Αγίου γίνεται συνήθως επίσκεψη στα νεκροταφεία και προσφέρονται από τους συγγενείς κόλλυβα (χορτόπιττες στην Μήλο) για τους πεθαμένους. Σε κάποια μέρη της Ελλάδας γίνεται από την εκκλησία δίσκος με κόλλυβα για κείνους που πέθαναν χωρίς κληρονόμους.

Στην Άντισσα της Λέσβου, τα κόλλυβα από την εκκλησία τα έκαναν κομπολόι (τα περνούσαν σε μια κλωστή με βελόνα) και τα έδεναν στα κλαδιά των δέντρων με σκοπό την αποτροπή της βασκανίας. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας (Μακεδονία, Καλαμάτα, Χίος, Αμοργός, Μήλος, Τύρναβος, Σάμος), οι ανύπαντρες κοπέλες συνήθιζαν να τοποθετούν κάτω από το προσκέφαλό τους κόλλυβα του Αγίου Θεοδώρου για να ονειρευτούν ποιόν άνδρα θα πάρουν.

Σιτάρι βρασμένο

Το θαύμα των κολλύβων

Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων, συνδέεται με πολλά θαύματα, με πιο γνωστό το «θαύμα των κολλύβων»,

Όταν ανέβηκε στο θρόνο του Βυζαντίου, ο Ιουλιανός (361-363) πραγματοποίησε μεγάλο διωγμό κατά των χριστιανών. Γνωρίζοντας το τυπικό των χριστιανών για τη νηστεία την πρώτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, κάλεσε τον έπαρχο της Κωνσταντινούπολης και του είπε να αποσύρει από την πόλη τα τρόφιμα που ήταν νηστίσιμα, υποχρεώνοντας τους χριστιανούς είτε να μη νηστεύσουν, είτε να μείνουν νηστικοί. Έτσι κι έγινε…

Τότε εμφανίστηκε μπροστά στον αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιο ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων και του είπε «σύναξε το ποίμνιο του Χριστού και δώσε εντολή, κανένας Χριστιανός να μην αγοράσει τίποτα απ’ όσα πουλιούνται, διότι όσα πωλούνται στην αγορά είναι μιασμένα, αφού με εντολή του βασιλιά έχουν μολυνθεί από αίμα ειδωλόθυτων ζώων, και αναπλήρωσε τις ελλείψεις αυτών, χορηγώντας κόλλυβα». Ο Ευδόξιος εκπλήρωσε αμέσως το θέλημα του Αγίου κι έτσι ματαιώθηκε ο σκοπός του ειδωλολάτρη αυτοκράτορα, που η Εκκλησία τον ονόμασε Παραβάτη.

Το «θαύμα των κολλύβων» αποτέλεσε την αφετηρία για την εκκλησιαστική καθιέρωση των κολλύβων, ως επιμνημόσυνων προσφορών, για να «συχωρεθεί» η ψυχή των πεθαμένων. Το βασικό συστατικό τους είναι το σιτάρι, που συμβολίζει τον θάνατο και την ανάσταση (Ιωάννου ιβ’24: «εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γην αποθάνη, αυτός μόνος μένει· εάν δε αποθάνη, πολύν καρπόν φέρει»).

Η εκκλησιαστική εορτή του «θαύματος των κολλύβων» δεν περιλαμβάνεται στα Ψυχοσάββατα, όπως πιστεύουν πολλοί και ενθαρρύνει, κατά περίπτωση, ο κλήρος για τα «τυχερά».