Παιδείας ἐνθυμήματα

 Λησμονημένα  Σχολικὰ Προγράμματα ἐδῶ καὶ ἑναμισυ αἰῶνα, τὸ 1841 δηλαδή. Προσπαθώντας,  μέσω τῶν ὅσων γραπτῶν πηγῶν μᾶς ἔχουν ἀπομείνει, νὰ ...

 Λησμονημένα  Σχολικὰ Προγράμματα ἐδῶ καὶ ἑναμισυ αἰῶνα, τὸ 1841 δηλαδή.
Προσπαθώντας,  μέσω τῶν ὅσων γραπτῶν πηγῶν μᾶς ἔχουν ἀπομείνει, νὰ προσεγγίσω τὴν ἱστορία τῆς Παιδείας στὴ Σκόπελο τὸ πρῶτο μισὸ τοῦ 19ου αἰ. βρῆκα καὶ τὸ παρακάτω ἔγγραφο, τὸ ὁποῖο διασώζει τὸ Σχολικὸ
Πρόγραμμα τῶν μαθημάτων κ.λ.π., τὰ ὁποῖα διδάσκονταν στὸ τότε Ἑλληνικὸ Σχολεῖο τῆς Χώρας τῆς Σκοπέλου, ποὺ στεγάζονταν τότε στὸ κελλί, τὸ ὁποῖο ὑπῆρχε δίπλα στὴν ἐκκλησία τῆς Παναγίας τῆς Ἐλευθερώτριας.

Σχολάρχης τότε ἦταν ὁ νεοδιορισμένος διδάσκαλος Ἰωάννης Σφοίνης, Σάμιος τὴν καταγωγή,  ὁ ὁποῖος πρὶν ἔρθει στὴ Σκόπελο, εἶχε χρηματίσει Σχολάρχης στὴ Χαλκίδα.
Μὲ συγκίνηση, ὄντως, κοιτάζουμε τὸ χειρόγραφο αὐτὸ «Σχολικὸ Πρόγραμμα τῶν ἐξηγηθησομένων μαθηματων εἰς τοὺς μαθητὰς τῆς Α΄ Κλάσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ Σχολέιου»  καὶ μὲ ἱερὸ δέος θυμόμαστε καὶ τὰ δικά μας τὰ Σχολικὰ τὰ χρόνια, τότε δηλαδή, στὸ Δημοτικό,  ποὺ πηγαίναμε στὸ Σχολεῖο πρωΐ κι ἀπόγευμα. Θυμόμαστε ἀκόμα τὴν καλλιγραφία ποὺ μᾶς βάζανε οἱ δάσκαλοι νὰ  γράψουμε στὸ σπίτι, μὲ αὐστηρὲς ποινὲς ἄν αὐτὴ δὲν ἦταν προσεγμένη, νοικοκυρεμένη καὶ καθαρή.
 Ἀκόμα θυμόμαστε τὰ χαρούμενα ἀπογεύματα τοῦ Σαββατου ποὺ δὲν εἴχαμε μάθημα καὶ τόσα ἄλλα...

Κοιτώντας τώρα τὸ Πρόγραμμα αὐτό, ποὺ γράφτηκε πρὶν ἀπὸ 176 χρόνια, παρατηροῦμε τὰ μαθήματα ποὺ διδάσκονταν, τὶς ὧρες διδασκαλίας καὶ πιὸ πολὺ τὴν ἐναγώνια προσπαθεια τῶν διδασκάλων-δύο ἦταν ὅλοι κι ὅλοι τότε-νὰ φέρουν σὲ πέρας τὴν ὑψηλή τους ἀποστολή. 
Οἱ ὧρες διδασκαλίας, λοιπόν, ἦσαν: Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη καὶ Παρασκευή, 9-10 καὶ 10-12 «πρὸ μεσημβρίας» καὶ 3-4, 4-5, 5-6 «μετὰ μεσημβρίαν».
Τὴν Τετάρτη καὶ τὸ Σάββατο τὰ ἀπογεύματα ἦσαν ἐλεύθερα. Εἶχαν δὲ ὡς ἀπασχόληση οἱ μαθητὲς τὴν «Καλιγραφίνα κατ᾿ οἶον», τὴν ὁποία καὶ παρουσίαζαν τὴν Πέμπτη καὶ τὴν Δευτέρα τὸ πρωΐ. Γραφει τὸ Πρόγραμμα: «Αἱ καλλιγραφίαι παρουσιάζονται τῆς μὲν Τετράδης τὸ πρωΐ τῆς Πέμπτης, τοῦ δὲ Σαββάτου τὸ πρωΐ τῆς δευτέρας, αἱ δὲ ἐξηγήσεις καὶ λοιπὰι ἀντιγραφαὶ καὶ σημειώσεις καθ᾿ ἑκαστην».   
Τὰ μαθήματα τώρα ποὺ διδάσκονταν ἦσαν τὰ ἑξῆς: «Τὸ ἑτυμολογικὸν τῆς Γραμματικῆς μετὰ παραλληλισμοῦ τῆς παλαιᾶς πρὸς νέαν, ὡς δὲ κέιμενον ὁ Β΄ τόμος τῆς Χρηστομαθείας μέρος Β΄ ἐξ ἀρχῆς. Κατήχησις ἱερὰ καὶ ἱερὰ ἱστορία, Γεωγραφία τῆς Ἑλλαδος ἐξ ἀρχῆς, Ἑλληνικὴ ἱστορία, ἐξ ἀρχῆς, Ἀριθμητικὴ ἐξ ἀρχῆς, Γαλλικὸν ἐξ ἀρχῆς».

Πιὸ ἀναλυτικὰ τὸ Πρόγραμμα εἶχε ὡς ἑξῆς: «Δευτέρα, Τρίτη, Τετράδη, Πέμπτη, Πρασκευή καὶ Σάββατο, 9-10 π. μ. Ἀπαγγελία τοῦ προλαβόντος μαθήματος». Στὶς 10-12 π.μ τὶς ἡμέρες Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη καὶ Παρασκευή, τὰ μαθήματα ἦσαν «Τὸ ἑτυμολογικὸν τῆς Γραμματικῆς μετὰ παραλληλισμοῦ τῆς παλαιᾶς πρὸς νέαν, ὡς δὲ κέιμενον ὁ Β΄ τόμος τῆς Χρηστομαθείας μέρος Β΄ ἐξ ἀρχῆς», ἐνῶ τὴν Τετράδη καὶ τὸ Σάββατον «Κατήχησις ἱερὰ καὶ ἱερὰ ἱστορία». Τὸ ἀπόγευμα δὲ τῆς Δευτέρας, Τρίτης, Πέμπτης καὶ Παρασκευῆς τὰ μαθήματα ἦσαν: «3-4 Διόρθωσις τῶν ἐξηγήσεων τοῦ πρωϊνοῦ μαθήματος». Τὴ Δευτερα καὶ τὴν Τρίτη στὶς 4-5 μ. μ. «Γεωγραφία τῆς Ἑλλαδος ἐξ ἀρχῆς», ἐνῶ τὴν Πέμπτη καὶ Παρασκευή, τὴν ἴδια ὥρα τὸ μάθημα ἦταν «Ἀριθμητικὴ ἐξ ἀρχῆς». Τέλος, στὶς 5-6 μ. μ. τὴ Δευτέρα καὶ Τρίτη τὸ μάθημα ἦταν «Ἑλληνικὴ ἱστορία ἐξ ἀρχῆς», ἐνῶ τὴν Πέμπτη καὶ Παρασκευή, τὴν ἴδια ὥρα ἐδιδάδοντο «Γαλλικὰ ἐξ ἀρχῆς». Τὰ ἀπογεύματα τῆς Τετράδης καὶ τοῦ Σαββατου, ὅπως προαναφέρθηκε, περιλάμβαναν «Καλλιγραφίαν κατ᾿ οἶκον».

Ἴσως στὶς μέρες μας αὐτὰ τὰ Σχολικὰ Προγράμματα νὰ εἶναι κάπως «ἀκατανόητα», ὅμως ἕνα θὰ πρέπει νὰ σκεφτοῦμε: Τὴν προσπάθεια ποὺ κατέβαλαν « οἱ ἀφοσιωμένοι ἐκεῖνοι Δάσκαλοι οἱ περὶ τὴν λογικὴν καὶ ἠθικὴν πρόοδον τῆς νεολαίας», ( ἀπὸ ἀναφορὰ τοῦ Σχολάρχη Ἰω. Σφοινη). Γι᾿ αὐτὸ καὶ τοὺς εὐγνωμονοῦμε.

π.κ.ν.κ.