Ὁ Βόλος ποὺ γνώρισα... (Μνῆμες καὶ βιώματα)

Ὁ Βόλος ποὺ γνώρισα... (Μνῆμες καὶ βιώματα)

Στὸ φιλικὸ καὶ γειτονικὸ Skaithoslife, χτὲς εἶδα τὴν ὡραία καὶ συγκινητικὴ ἀναρτηση τοῦ ἀγαπητοῦ μου Γιώργου Σανιδᾶ, γιὰ τὸν παλιὸ τὸ Βόλο. Εἰλικρινὰ τὸ λέω, μοῦ θύμισε πολλά, τὰ ὁποῖα ὁ ἴδιος, ὡς νεώτερος δὲ γνώρισε, ὡστόσο, ἐπειδὴ οἱ μῆμες μας συμπίπτουν, θεώρησα σωστὸ νὰ παρουσιάσω αὐτὸ τὸ γραφτό μου, ποὺ περιμένει τὴ στιγμὴ τῆς συνάντησής του μὲ κάτι παρόμοιο. Ξέρω ὅτι δὲ λέει πολλά, ὅμως γιὰ μένα εἶναι ἕνα ἀνεκτίμητο κομμάτι μαθητικῆς αὐτοβιογραφίας. Κι αὐτό θαρρώ,  ποὺ φτάνει.

π. κ. ν. κ.  5 Σεπτ. 2020

Τὸ φθινοπωρινὸ ἐκεῖνο βράδυ τοῦ Σεπτεμβρίου τοῦ 1963, ἀπομένει στὴ μνήμη φωτισμένο μὲ τὸ παγωμένο, γαλατένιο φῶς ποὺ κατέβαζαν τὰ μεγάλα φῶτα τῆς προκυμαίας, καθὼς τὸ καράβι, τὸ «Κύκνος», διπλάρωνε στὸ μουράγιο τοῦ Βόλου κι ἐμεῖς δειλὰ-δειλὰ ἀποβιβαζόμασταν στὴ νέα πραγματικότητα: ἐκείνης τῶν σπουδῶν, τῆς μάθησης, τῆς καλλιέργειας. Τῶν φώτων δηλαδὴ, ποὺ προσπορίζουν οἱ γνώσεις καὶ τὰ γράμματα. ( Καμμιὰ φορὰ σκέφτομαι πὼς τὰ φῶτα ἐκεῖνα παρομοιάζονταν μὲ τὰ δυνατὰ τὰ φῶτα τῆς παραλίας, ποὺ δέ συγκρίνονταν μὲ τὸ τρεμουλιαστὸ τὸ φῶς τῆς λάμπας τοῦ πετρελαίου, τὸ ὁποῖο μέχρι τότε γνώριζα. Μόνο ποὺ τὰ πρῶτα τυφλώνουν, καὶ κυρίως τυφλώνουν τὰ μάτια τῆς ψυχῆς, ἀφοῦ εἰσχωρεῖ τὸ μικρόβιο τῆς ἀλλαζονείας, ἀντίθετα μὲ τὰ ἄλλα τὰ φῶτα ποὺ συντηροῦν μέσα σου τὸν χαμηλό καὶ ταπεινὸ τρόπο τῆς προσέγγισης τοῦ κόσμου). 

Αὐτὸ τὸ φῶς ποτὲ μου δὲν τὸ χάρηκα, ὅπως δὲ χαιρόμουν τὴν κάθε φορὰ ποὺ ἤμουν ἀναγκασμένος νὰ φύγω ἀπὸ τὸ λιτὸ καὶ ἀπέριττο περιβάλλον τοῦ χωριοῦ μου, παρ᾿ ὅλο ποὺ ὁ Βόλος ἐκείνου τοῦ καιροῦ ἦταν μιὰ ἄλλη προέκταση τοῦ χωριοῦ μου. Γιατὶ εἶχε λιγοστὰ αὐτοκίνητα, κάμποσα ποδήλατα καὶ φυσικὰ ἐκείνη τὴν ἁπλότητα καὶ τὴ γραφικότητα, ὤστε νὰ μᾶς φαίνεται πὼς κάπου σιμὰ μας εἶναι καὶ τὸ χωριὸ.

Θυμᾶμαι, λοιπὸν, πὼς μόλις κατεβήκαμε ἀπὸ τὸ πλοῖο πήραμε ἔνα ἀπὸ τ᾿ ἀμαξάκια ποὺ ἦταν συναγμένα στὴν παραλία καὶ πήγαμε στὸ γνωστὸ μας ξενοδοχεῖο: τὸ ξενοδοχεῖο τῶν Κληματιανῶν «Ἡ Εὐρώπη», Ἰἀσονος καὶ Κοραῆ γωνία. Στὰ παιδικὰ μάτια ἐντύπωση ἔκαναν τὰ κατανυκτικὰ φωτάκια ποὺ εἶχαν δίπλα τους τ᾿ ἁμαξάκια, καθὼς καὶ ἐκεῖνο τὸ καμπανισμα, ποὺ θύμιζε τὸν ἦχο ἀπὸ καμπανάκι κάποιου ταπεινοῦ ἐξωκκλησιοῦ.

Τὸ ξενοδοχεῖο εἶχε μιὰ παράξενη μυρωδιὰ ἀπὸ ἀπορρυπαντικὸ, σαπούνι ἀπὸ φτηνὸ ἄρωμα καὶ τσιγάρο. Οἱ σκάλες ἦταν μεγάλες καὶ φαρδιὲς μὲ τὸν Νικήτα, τὸν ὑπάλληλο τοῦ ξενοδοχείου, νὰ μᾶς βοηθάει χαμογελαστὸς, ὥστε νὰ τακτοποιηθοῦμε στὰ ψηλοντάβανα δωμάτια μὲ τὰ λευκὰ σεντόνια ποὺ ὅταν τ᾿ ἄγγιζες, νόμιζες πὼς τσαλάκωνες χαρτὶ. Μάλιστα αὐτὸς ὁ ἦχος, ὅπως ὁ ἦχος τῶν φορτηγῶν ποὺ μέσα στὴ βαθειὰ νύχτα περνοῦσαν ἀπὸ κάτω ἀπὸ τὰ παράθυρά μας, μὲ ἀκολουθεῖ ἀκόμα μέχρι σήμερα. Γιατὶ πρώτη φορὰ ἄκουγα μεγάλα αὐτοκίνητα νὰ περνοῦν μὲ ὀρμὴ καὶ βουὴ πάνω στὸ δρόμο, βουὴ ποὺ σιγὰ-σιγὰ χάνονταν γιὰ νἄρθει στὴ συνέχεια κάποι᾿ ἄλλη. (Ἀργότερα, ὅταν διάβασα τὸ ποίημα «Σοφοὶ δὲ προσιόντων» τοῦ Κ.Π.Καβάφη, συνειδητοποίησα πλέον, πὼς πολλὲς φορὲς στὴ ζωὴ μου θὰ ξαναντήσω αὐτὴ τὴ «μυστικὴ βοὴ», ὅμως θὰ ἦταν κάτι τὸ διαφορετικὸ ἀπ᾿ αὐτὸ ποὺ ἔζησα τὴν πρώτη μου βραδυὰ στὸ Βόλο. Ἴσως καὶ τραγικὸ, γιατὶ πάντα μέσα στὴ δύνη τῶν γεγονότων ποὺ πλησιάζουν πλησιάζει κι ὁ θάνατος, ἤ ἔστω καὶ ὁ ὅποιος ἀκρωτηριασμὸς τῆς ψυχῆς....).

Ὡστόσο πρέπει νὰ ὁμολογήσω, πὼς αὐτὸ ποὺ μ᾿ ἐνόχλησε, καὶ ἀπὸ τότε δὲν μπόρεσα νὰ τὸ ἀποβάλλω, ἦταν ὁ φωτισμὸς τοῦ δωματίου μ᾿ ἐκεῖνο τὸ γυμνὸ ἡλεκτρικὸ γλόμπο ποὺ μᾶς ἔριχνε ἕνα ἀρρωστημένο φῶς, ἐνῶ εἶχε πάνω του  ἕνα κίτρινο, γυάλινο κάλυμμα, ποὺ μὲ ἔθλιβε ἀφάνταστα. (Τὸν ἴδιο φωτισμὸ θυμᾶμαι νὰ τὸν ξανάζησα στὸ Στρατὸ καὶ σὲ κάποιο Νοσοκομεῖο, μὲ τὴν ἴδια ἤ τὴν ἴσως περισσότερο παγωμένη αἴσθηση καὶ πίκρα).

Τὸ σπίτι ποὺ θὰ καθόμουν ἦταν στὴν ὁδὸ Δημάρχου Γεωργιάδου, ποὺ τότε ἦταν ἄστρωτη, δίχως ἄσφαλτο δηλαδὴ. Αὐτὸ τὸ σπίτι, λοιπόν, ἦταν μιὰ μονοκατοικία μὲ μικρὰ δωμάτια καὶ λιτὰ. Πρέπει νὰ χτίστηκε μετὰ τοὺς σεισμοὺς, γιατὶ σὲ τίποτε δὲ θύμιζε κάποια παλιὰ, πέτρινα σπίτια. Φυσικὰ, σὲ τίποτε δὲ θύμιζε  τὸ σπίτι μας στὸ χωριὸ, γιατὶ ἦταν κάπως σκοτεινὸ καὶ ἀρκετὰ κρύο. Πάντως αὐτὸ ποὺ χαράχτηκε στὴ μνήμη μου εἶναι ἡ γειτονιὰ ἐκείνη, ποὺ εἶχε ἀρκετὴ ἡσυχία καὶ γραφικότητα. Θυμᾶμαι π. χ. τὸ ἀπέναντι σπίτι μὲ τὴ βαρειὰ σιδερένια πόρτα τοῦ κήπου, τὰ ὡραῖα καὶ πλατιὰ σκαλοπάτια ποὺ ὁδηγοῦσαν μέσα στὸ σπίτι, ὅπως ἐπίσης καὶ τὰ δέντρα ποὺ εἶχε. Πρόσπάθησα νὰ τὸ ξαναβρῶ μετὰ ἀπὸ χρόνια αὐτὸ τὸ σπίτι. Δὲν τὰ κατάφερα, γιατὶ εἶχε ἐξαφανιστεῖ, ὅπως τόσα καὶ τόσα στὸ Βὀλο τῶν ἐφηβικῶν μου χρόνων...

 Κάθε πρωΐ ποὺ πηγαίναμε στὸ Σχολεῖο συναντούσαμε στοὺς δρόμους κάρα, μικρὰ καὶ μεγάλα, λιγοστὰ αὐτοκίνητα καὶ ποδήλατα, μ᾿ ἐκεῖνα τὰ εὔηχα κουδούνια πάνω στὸ βραχίονα τοῦ τιμονιοῦ. Χαρακτηριστικός, μάλιστα, ἦταν ὁ ἦχος ποὺ ἄφηναν οἱ ρόδες, καθὼς περνοῦσαν πάνω ἀπ᾿ τούς χωματόδρομους. Ἦταν κάτι σὰν τὸ ἄλεσμα τοῦ σιταριοῦ στοὺς χερόμυλους τοῦ χωριοῦ μου, σὰν τὸ ἀργὸ περπάτημα πάνω στὴν ἅμμο.....Μάλιστα αὐτὸ ποὺ θυμᾶμαι εἶναι τὰ ποδήλατα κάποιων καθηγητῶν μας, παλιὰ ποδήλατα, σκουριασμένα μὲ τὴ  σχάρα πίσω τους νὰ κρατεῖ τὸ χαρτοφύλακά τους, ἐνῶ τὰ παντελόνια τους τὰ συγκρατοῦσε ἐκεῖνο τὸ στρογγυλὸ μεταλλικὸ ἔλασμα, γιὰ νὰ μὴν μπερδεύονται στὸ πεντάλισμα.

Ὅμως τὰ πιὸ συγκινητικὰ καὶ τὰ πλέον γραφικὰ ποὺ κράτησα μέσα μου ἦταν τὰ μικρὰ τὰ κάρα μὲ τὰ φροῦτα καὶ τὰ λαχανικὰ, ποὺ ἔσερναν μικρὰ γαϊδουράκια, σιγὰ-σιγὰ, μέσα στοὺς μεγάλους δρόμους τῆς πόλης. Ἀκόμα θυμᾶμαι πὼς ἦταν γερμένα πρὸς τὰ πίσω αὐτὰ τὰ καρα μὲ τὰ λαχανικὰ νὰ στάζουν-νερὸ ἤ νυχτερινὴ δροσιὰ, ἄραγε;- στοὺς δρόμους. Μοσχομύριζε ὁ Βόλος φρέκο σταφύλι καὶ γνήσια ντομάτα, ποὺ ἔρχονταν νὰ ἑνωθοῦν μὲ τὴ μυρωδιὰ τῆς θάλασσας, τὴν ὁποία κόμιζαν τὰ ψαράδικα τὰ κάρα, που γυρόφερναν κι αὐτὰ τοὺς δρόμους. Κι ἔβλεπες νὰ περνοῦν ἐκεῖνα τὰ ταπεινὰ τὰ κάρα ἀπὸ μπροστὰ ἀπὸ τὰ σπίτια, ἔχοντας τὶς παλάντζες κρεμασμένες στὸ πίσω μέρος τους, ἐνῶ ὁ μανάβης, ποὺ κρατοῦσε συνήθως τὸ ζῶο ἀπὸ μπροστὰ, ἀπό τά γκέμια, φώναζε μὲ βραχὴ ἤ ψιλὴ, ἀλλὰ μακρόσυρτη φωνὴ, «Ὁ μαναααάβηηης........ὁ ψαραααααααᾶς». Ἀκόμα καὶ τὶς βροχερὲς τὶς μέρες τοὺς συναντοῦσες μὲ τ᾿ ἀδιάβροχα καὶ τὶς γαλότσες νὰ κυνηγοῦν τὸ μεροκάματο. Κι ἔτρεχε τὸ νερὸ στ᾿ αὐλάκια τῶν παιδεμένων τους προσώπων, ποὺ ἄν τὰ κοιτοῦσες θὰ  διέκρινες τὴ μελαγχολία τοῦ τίμιου βιοπαλαιστή, ποὺ ἔψαχνε νὰ βρεῖ τρόπους νὰ θρέψει φαμίλια, νὰ παντρέψει κορίτσια, νὰ σπουδάσει παιδιὰ..... Σήμερα ποὺ σεριανῶ σ᾿ αὐτοὺς τούς δρόμους καμμιὰ φορὰ, ὅταν βρεθῶ στὸ Βόλο, αὐτὸ ποὺ νοισταλγῶ, μαζὶ μὲ κάποια ἄλλα νὰ ξαναδῶ, εἶναι ἐκεῖνα  τὰ ἐξαφανισμένα σήμερα ταπεινὰ κάρα μὲ τὰ κουρασμένα γαϊδουράκια καὶ τούς παιδεμένους τοὺς μανάβηδες. Δυστυχῶς, ἐξαφανίστηκαν, ὅπως τόσα ἄλλα.......

Ἕνα ἄλλο σημάδι ἀπό ἐκεῖνα τὰ χρόνια, ποὺ στέκει μέσα μου ἀπαραμέριστο, εἶναι οἱ μουσικὲς ποὺ ἄκουγα, ὅταν κάποιες παρέες περνοῦσαν τὶς νύχτες ἔξω ἀπό τὸ σπίτι. Θυμᾶμαι , λοιπὸν, τὸ τραγούδι τοῦ Μάνου Χατζιδάκι «Τὸ σύννεφο ἔφερε βροχή»,ποὺ εἶχε πρωτοβγεῖ, ὅπως ἐπίσης κι ἕνα τραγούδι τοῦ Καζαντζίδη «Ἄν εἶν᾿ ἡ μοίρα μου σακατεμένη/δὲφταίει ὁ κόσμος οὐτε κι ἐσύ. Ὅ, τι ἀγαπάω ἐγὼ πεθαίνει/καὶ ξαναρχίζω ἀπ᾿ τὴν ἀρχή…». Τὸ δεύτερο, μάλιστα, τὸ ἄκουγα κι ἄλλες φορὲς, ὅταν τὰ βράδυα, μετὰ τὸ φροντιστήριο γιὰ τὴν ἐκμάθιση τῆς ξένης γλώσσας (Ἀγγλικὰ)- πόσο καλὴ δασκάλα ἦταν ἡ κ.  Βαρουξὴ-περνοῦσα ἀπ᾿ ἔξω ἀπό τὴν ταβέρνα «Ἡ Σκάλα τοῦ Μιλάνου», ποὺ ἦταν τότε ἀπέναντι ἀπό τὸν Ἅγιο Νικόλαο καὶ μάζευε ἀρκετοὺς φιλόμουσους καὶ γλεντζέδες….

Τὸ Γυμνάσιο ποὺ πήγαινα ἦταν τὸ Δεύτερο, μὲ Γυμνασιάρχη τὸν αὐστηρὸ, ἀλλ᾿ ἐπίμονα θαυμάσιο, ὡς  Δάσκαλο καὶ ὡς ἄνθρωπο, μακαριστὸ σήμερα, τὸν Δημήτριο Οἰκονομίδη .Τὸ Σχολεῖο αὐτὸ στεγάζονταν τότε σὲ ξύλινα παραπήγματα, χωρὶς θέρμανση , στὴν περιοχὴ τοῦ «Τσιμπούκη». Φυσικὰ κανένας μας δὲν παραπονιόταν, ἔστω κι ἄν μὲ βροχὲς ἤ χιόνια κάναμε μάθημα, περιμένοντας τὴν ὥρα τοῦ διαλείματος νὰ τρίψουμε τὰ χέρια μας ἤ νὰ βγοῦμε νὰ πάρουμε κουλούρι καὶ τυρὶ, ἀλλὰ καὶ καμμιὰ τυρόπιτα ζεστὴ, ἀπ᾿ ἐκεῖνες τὶς νόστιμες τυρόπιτες τοῦ παλιοῦ τοῦ Βόλου, ποὺ τὶς ἔφερναν σιμὰ μας, ἔξω στὸ χωματόδρομο, ποὺ ἦταν κοντὰ στὴν αὐλὴ τοῦ Σχολείου,  ἐκεῖνοι οἱ πλανόδιοι πωλητὲς μὲ τὰ καροτσάκια τους, ποὺ τ᾿ ἀνέβαζαν  μὲ πολὺ κόπο, ἀφοῦ ἔπρεπε νὰ ποδηλατίσουν, ὠθώντας τὸ ὄχημά τους ὡς τὰ ἐκεῖ. Ἤταν δὲ τὸ ὄχημα αὐτὸ μιὰ ξύλινη ἤ μεταλλικὴ κατασκευὴ ὑποτυπώδους βιτρίνας, ποὺ στὸ πίσω μέρος εἶχε προσαρμοστεῖ ἡ σέλα καὶ ἡ ρόδα κινήσεως ἑνὸς ποδηλάτου. Μαζὶ μὲ τοὺς τυροπιτάδες παρουσιάζονταν καὶ οἱ κουλουρτζῆδες μὲ τὰ ὡραῖα τραγανὰ σουσαμένια κουλούρια καὶ τὴ φτενὴ τὴ φετούλα κασέρι, ποὺ τὴν πλήρωνες ξεχωριστὰ. Καμμιὰ φορὰ παρουσιάζονταν καὶ κάποιος σουβλατζῆς μὲ τὰ ξεροψημένα ψωμιὰ πάνω στὴ σχάρα ὅπου ψήνονταν τὰ σουβλάκια, τὰ ὁποῖα στὴ συνέχεια χαράσσονταν στὴ μέση γιὰ νὰ μπεῖ τὸ σουβλάκι, ποὺ ἦταν τρία-τέσσερα κομματκια χοιρινό,  περασμένα σὲ μεταλλικὴ  σοῦβλα. Λίγοι ὅμως προτιμοῦσαν τὸ σουβλάκι ἀπό μᾶς τοὺς μαθητὲς, γιατὶ ἦταν ἀκριβὸ καὶ τὸ βαλάντιο ὅλων ἡμῶν τῶν μαθητῶν τῆς περιφέρειας ἦταν πενιχρὸ ἕως ἀνύπαρκτο. Ἔτσι βολευόμασταν μὲ κουλούρι, σκέτο τὶς περισσότερες φορὲς ἤ λίγο ψωμὶ ἀπό τὸ σπίτι, ἀλλὰ καὶ μὲ αὐτὰ ποὺ στελνανε οἱ δικοί μας ἀπό τὸ χωριὸ, ὅπως ξερὲς μουσταλευριὲς μὲ ἀμύγδαλα, μουστοκούλουρα, κ.ἄ. 

Αὐτὸ πάντως ποὺ διατηρεῖ ἡ μνήμη μὲ συγκίνηση καὶ νοσταλγία, ἦταν οἱ Κυριακὲς στὸ Βόλο τῆς δεκαετίας τοῦ 1960. Μὲ συγκίνηση τὶς θυμᾶμαι αὐτὲς τὶς Κυριακὲς, χειμωνιάτικες ἤ καὶ ἀνοιξιάτικες, ἀφοῦ τὸ καλοκαίρι ἀπουσιάζαμε, καθὼς τὰ πρωϊνὰ, μετὰ τὸν ἐκκλησιασμὸ, κατεβαίναμε στὴν παραλία καὶ πηγαίναμε στὸ σινεμὰ, κυρίως στὸν κηνιματογράφο «Κρόνος» ὅπου παίζονταν ἔργα μὲ ἱστορικὸ περιεχόμενο, ὅπως «Ρῶμος καὶ Ρωμύλος», «Ὀδύσσεια», ἀλλὰ κι ὁ θρυλλικὸς Μασίστας, καὶ μαζὶ μὲ τὸ ἔργο βλέπαμε  κινούμενα σχέδια, ὅπως «Μίκυ Μάους», «Τόμ καὶ Τζέρυ» καὶ ἄλλα ἀκόμη ποὺ μᾶς ἀρεσαν πολύ. Γέμιζε ὁ κινηματογράφος παιδιά, ποῦ δὲ νὰ βρεθεῖ κάθισμα ! 

Τὸ ἀπόγευμα, πρὸς τὸ σούρουπο, ἄν ὁ καιρὸς ἦταν καλὸς, πάλι κατεβαίναμε στὴ παραλία. Αὐτὴ τὴ φορὰ γιὰ βόλτα, ἐκεῖνο δηλαδὴ τὸ πέρα δῶθε ἀπό τοῦ «Παπαστράτου» μέχρι τὴν προβλήτα ποὺ ἔρχονταν τὰ πλοῖα καὶ ἄντε πάλι. Ἐδῶ πρέπει νὰ πῶ ὅτι ἐμεῖς, τὰ παιδιὰ ἀπό τὰ νησιὰ, κατεβαίναμε καὶ γιὰ ἕναν ἄλλο λόγο· ἐπειδὴ τὸ ἀπόβραδο ἔφθανε ἀπό τὰ μέρημας τὸ καράβι τῆς γραμμῆς, «Ὁ Κύκνος»,  κι ἔτσι μπορούσαμε νὰ δοῦμε κάποιο πατριώτη μας, νὰ μάθουμε γιὰ τοὺς δικοὺς μας, ἀλλὰ καὶ νὰ παραλάβουμε κάτι. Ἔτσι, ἐκεῖνα τὰ ἀπόβραδα τῆς Κυριακῆς ἦταν γιὰ μᾶς, τὰ νησιωτόπουλα, ἕνα βάπτισμα στὴ νοσταλγία τοῦ χωριοῦ  καὶ τῶν δικῶν μας. Κι ἔθλιβε τόσο τὴν παιδικὴ καρδιὰ ἐκεῖνο τῆς Κυριακῆς τὸ ἀπόβραδο... Ἰδίως τὸν πρῶτο χρόνο.....

Ὡστόσο μιὰ κι ἀναφέρθηκα στ᾿ ἀποβραδα τῶν Κυριακῶν καλὸ εἶναι νὰ προσθέσω ὅτι ἐκτὸς ἀπό τὴ βόλτα ποὺ κάνανε οἱ Βολιῶτες, ὕστερα κάθονταν καὶ στὰ δύο μεγάλα ζαχαροπλαστεῖα τῆς παραλίας, τὸ «Μινέρβα» καὶ  τὴν «Κυψέλη» γιὰ νὰ πιοῦν καφὲ, νὰ παρουν ἐκείνη τὴ στρογγυλὴ τυρόπιτα ἤ νὰ πιοῦν μπύρα μὲ κάποια ποικιλία, πιὸ πολὺ ὅμως γιὰ νὰ τὰ ποῦνε μεταξὺ τους, ἀφοῦ μαζεύονταν παρέες-παρέες. Καὶ κρατοῦσαν  αὐτὲς οἱ συνάξεις, ἰδιαίτερα τὰ θερινὰ τὰ βράδυα, μέχρι τὰ μεσάνυχτα, γιατὶ ἦταν τόσο ὄμορφες ἐκεῖνες οἱ ὧρες......

Φωτεινὴ παρένθεση στὸ Βόλο τῆς δεκαετίας τοῦ 1960 ἦταν «Μουσικὰ Νειᾶτα», ἐκδηλώσεις ποὺ γίνονταν στὸν κινηματογράφο «Ἀττίκ», στὴν παραλία. Ἔρχονταν, λοιπὸν, ἀπό τὴν Ἀθήνα καὶ ἀλλοῦ χορωδίες, μικρὲς ὀρχῆστρες (τρίο ἤ κουαρτέτα ἐγχόρδων), ἀλλὰ καὶ ἐπιφανεῖς σολίστες κλασικῆς μουσικῆς καὶ μᾶς εἰσόδευαν, ἐμᾶς τοὺς μαθητὲς τοῦ Γυμνασίου, στὸν κόσμο τῆς μουσικῆς αὐτῆς. Πόσο θαυμάσιες ἦταν ἐκεῖνες οἱ ὧρες, ἰδιαίτερα τὶς παραμονὲς τῶν Χριστουγέννων, ὅταν μικρὲς χορωδίες τραγουδοῦσαν τὶς ὑπέροχες μελωδίες, ὅπως «Ἅγια Νύχτα», «Ὤ, ἔλαττο», «Τὸν μικρὸ τυμπανιστὴ»κ. ἄ. Μπορεῖ δὲ νὰ φαναταστεῖ κανένας πόση ἐντύπωση ἔκαναν σὲ μᾶς τὰ ἁπλᾶ χωριατόπουλα αὐτὲς οἱ στιγμὲς, τὶς ὁποῖες στὴ συνέχεια τὶς κουβαλούσαμε, μαζὶ μὲ πολλὰ, πάρα πολλὰ ὄνειρα-χαμένα καὶ χαντακωμένα σήμερα-στὰ χωριά μας….. Πάντως εὐγνωμονῶ ἀκόμα τὸν καθηγητή μου τῆς μουσικῆς στὸ Γυμνάσιο, ποὺ μ᾿ ἔφερε σιμὰ σ᾿ αὐτὲς τὶς συνάξεις… Ἀγάπησα ἀπό τότε τὸν Ἰωάννη Σεβαστιανὸ Μπάχ, κάπως δὲ λιγότερο τὸν Φρ. Λίστ, τὸν Σοπὲν καὶ τὸν Μπετόβεν. 

Ἡ ἄλλη βόλτα τῶν Βολιωτῶν ἦταν ἐκείνη τοῦ ἀπόβραδου τῆς Τετάρτης. Αὐτὴ τὴ φορὰ ἡ βόλτα γίνονταν στὴν ὁδὸ Ἑρμοῦ, τὸν τότε ἐμπορικὸ δρόμο τοῦ Βόλου. Ἦταν μιὰ χρωπὴ νότα στὴν τότε σκληρὴ καθημερινότητα, ἕνα ἀντάμωμα φίλων καὶ συγγενῶν, μιὰ ἐπίσκεψη στὶς φωτεινὲς βιτρίνες γιὰ ἕνα παραπανίσιο ὄνειρο τὸ βράδυ…Μάλιστα, ἐκεῖνο ποὺ ἐντυπωσίαζε πολὺ ἦταν οἱ προεόερτιες ἡμέρες τῶν γιορτῶν τῶν Χριστουγέννων καὶ τῆς Πρωτοχρονιᾶς, ὅταν οἱ βιτρίνες στολίζονταν ἐπίκαιρα, ὄχι μὲ τὸν σημερινό, ἐξεζητημένο τρόπο, ἀλλὰ πολὺ νοικοκυρεμένα καὶ ὄμορφα. Κι ἔβλεπες τὶς βιτρίνες τοῦ «Κ. Μαρούσης», τοῦ «Κουτσίνα» κ. ἄ καταστημάτων νὰ φέρουν ἔναν ἐξαίσιο στολισμὸ, μπρὸς στὸν ὁποῖο χάζευαν ἀρκετὰ μικροὶ καὶ μεγάλοι..

                Τὸ Δ/Π. «ὁ Κύκνος», ποὺ γιὰ ἀρκετὰ χρόνια συνέδεε τὰ νησιὰ μὲ τὸ Βόλο καὶ τὴ Χαλκίδα 

Τὸν Ἰούνιο,  πηγαίναμε  γιὰ μπάνιο στὸν Ἄναυρο ἤ δίπλα, στὴν πλάζ τοῦ «Ν.Ο.Β.Αὐτὸ γινόταν κυρίως τὶς Κυριακὲς τὸ μεσημέρι, γιατὶ εἴχαμε ἐξετάσεις κι ἔπρεπε νὰ περάσουμε τὴν τάξη. Ὡστόσο ἡ θάλασσα μᾶς ἕλκυε, βλέπεις εἴμασταν  νησιοτόπουλα,καὶ τὸ κυριώτερο στὸ Βόλο τὰ μπανια ἄρχιζαν ἀπό τῆς Ἀναλήψεως, ἐνῶ σὲ μᾶς, στὸ χωριὸ ἄρχιζαν ἀπό τοῦ Ἁη-Γιαννιοῦ, δηλαδὴ στὶς 24 Ἰουνίου.

Τὸ Ν.Ο.Β ἦταν πιὸ ἐπίσημη παραλία ἀπό τὸν Ἄναυρο, μὲ κέντρο ὅπου τὰ βράδυα πάιζανε ὀρχῆστρες ρυθμοὺς τῆς ἐποχῆς. Δὲν τὸ θυμᾶμαι νὰ πῆγα ποτὲ γιὰ οἰκονομικοὺς κυρίους λόγους, μόνο ἄκουγα στὸ τοπικὸ Ραδιοφωνικὸ Σταθμὸ, μὲ τὸν ἀμίμητο ἐκεῖνο ἐκφωνητὴ, τὸν Τάσο τὸν Μητρογῶγο, κάποιες ἐπιτυχίες τῶν Shadows, Forminx, ElvisPristley, Adamo, κ. α καὶ νόμιζα πὼς βρέθηκα κι ἐγὼ στὸ Ν.Ο.Β. Νεότητα, βλέπεις……

Καιρὸς ὅμως εἶναι ν᾿ ἀναφερθῶ καὶ στὰ τοῦ ἐκκλησιασμοῦ καὶ τῶν ὅσων ἐκείνη τὴν ἐποχὴ εἶχαν σχέση μὲ τὴν ἐκκλησία καὶ τὴν ἐν γένει ἐκκλησιαστικὴ ζωή.

Ἡ πρώτη ἐνορία ποῦ γνώρισα ἦταν ἐκείνη τῆς Ἀναλήψεως στεγασμένη σὲ ξύλινο οἴκημα, τοῦ τύπου τῆς ξυλοστέγου βασιλικῆς, ἀρκετὰ εὐρύχωρη καὶ σεμνή. Φυσικὰ δὲν εἶχε καμμία σχέση μὲ τὸ σημερινὸ ναὸ τὸν τεραστίων διαστάεων καὶ βαρυοφορτωμένο μὲ πολλὰ καὶ περιττὰ. Ἐκεῖνες οἱ λειτουργίες τῆς Κυριακῆς στὴν Ἀνάληψη θὰ μείνουν ἀλησμόνητες, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ ἐνάτη τοῦ Πάσχα ποὺ διαβάζεται λίγο πρὶν ἀπό τὸν ἑσπερινὸ τῆς πανηγύρεως… Θυμᾶμαι ἀκόμα τὶς καμπάνες στὸ αὐτοσχέδιο καμπαναριὸ, ὅπως καὶ κάποια μάρμαρα, λέιψανα ἀπό τὸν παλαιὸ ναὸ ἔξω στὸ προαύλιο…

Ἡ ἄλλη ἐνορία ποὺ ἔζησα ἦταν ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος, μὲ τὸν γλυλύτατο ψάλτη, τὸν Καποδίστρια, ὁ ὁποῖος παρ᾿ ὅλο ποὺ ἔψαλλε Σακκελαρίδη, κρατοῦσε τὸ καλὸ κι εὐπρεπὲς ὕφος τῆς ὐμνολογίας. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ἀνάληψη ὁ Ἅγιος Κωνσταντῖνος ἦταν, καὶ παραμένει νὰ εἶναι, μιὰ ἐνορία, ἡ ὁποία ἄν καὶ δὲν ἔχει ἔντονο κοσμικὸ χαρακτῆρα, ἐν τούτοις διακρατεῖ μιὰν ὑψηλὴ θέση μέσα στὴν κοινωνία τοῦ Βόλου, ἀφοῦ ἐκεῖ γίνονταν καὶ γίνονται οἱ τελετὲς τῆς Ὑψώσεως καὶ Προσκυνήσεως τοῦ Τ. Σταυροῦ κ.α. Μάλιστα θυμᾶμαι ἐπί τῶν ἡμερῶν τῆς Ἀρχιερατείας τοῦ Δημητριαδος Δαμασκηνοῦ,  οἱ τελετὲς αὐτὲς ἦταν κάτι τὸ ἀλησμόνητο, ἀφοῦ ὀρθωνονταν στὴ μέση ὁμοίωμα τοῦ Γολγοθᾶ, ὅπου στήνονταν ὁ Σταυρὸς,  γιὰ νὰ ἐντυπωσιάζουν.

Ἀναφέρθηκα στὸν Μητροπολίτη Δαμασκηνὸ, ἕνα ζωντανὸ ἐπίσκοπο, μὲ διαπεραστικὸ βλέμμα καὶ παρρησία. Ὁ Δαμασκηνὸς, λοιπὸν, ἐποίμανε τὴ Μητρόπολη Δημητριάδος σὲ χρόνους ὅπου ὁ Βόλος ἔβγαινε μέσ᾿ ἀπό τὶς στάχτες ἑνὸς μεγάλου σεισμοῦ, χώρια ὁ ἐμφύλιος…..

Ἦταν  ἄνθρωπος ποὺ πέρασε ἔνα κομμάτι τῆς ζωῆς του στὸ φρικιαστικὸ Νταχάου, γι᾿ αὐτὸ κι ἕνα σούρουπο, θυμᾶμαι, ποὺ ἔφερε ἕναν ἀμφορέα μὲ στάχτη ἀπό τὸ μαρτυρικὸ ἐκεῖνο στρατόπεδο καὶ τὸ τοποθέτησαν στὸν Ἅγιο Νικόλαο, τὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ, σ᾿ ἕνα παράθυρο τῆς κόγχης τοῦ ἱεροῦ. Τὸ διακρίναμε ἀπέξω, γιατὶ τὸ εἶχαν ἀσφαλίσει μὲ κάποιο πλέγμα…Σήμερα ἀγνοῶ τὶ ἔγινε.

Μετὰ τὸ Δαμασκηνὸ ἦλθε ὁ Ἠλίας, ἕνας ἄνθρωπος χαμηλῶν τόνων, χωλός στὸ ἔνα του πόδι, προερχόμενος ἀπό τὴν ἀδελφότητα «Ζωή». Κι ἀφοῦ ἀναφέρθηκα στὴν ἀδελφότητα αὐτὴ ὀφείλω νὰ πῶ δυὸ πράγματα σχετικὰ μὲ τὴν κίνησή της στὸ Βόλο.

Ὅταν πήγαμε στὸ Γυμνάσιο εἴχαμε καθηγητὴ τῶν Θρησκευτικῶν τὸν Β. Κοτσμανίδη, ποὺ ἄν καὶ ἦταν «μικρὸς τὸ δέμας» ἐν τούτοις μᾶς ἔμαθε πολλὰ. Τὸ κυριώτερο δὲ, μᾶς πρότεινε νὰ πᾶμε στὸν «Ἀπόστολο Παῦλο», ὅπου γίνονταν τὰ Κατηχητικὰ. 

Τότε στὸ Βόλο ἦταν ἐπικεφαλῆς τοῦ «Ἀποστόλου Παύλου» ἕνας πολὺ σημαντικὸς θεολόγος, μέλλος τῆς «Ζωῆς», ὁ Ἀλέξανδρος Βάμβας ἀπό τὶς Σπέτσες. Ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς, πραγματικὸς ἱεραπόστολος, δὲν στεκόταν ποτὲ σὲ ψυχωφέλιμα καὶ ήθικιστικὰ ζητήματα, ποὺ στεγνώνουν τὴν ψυχὴ ἀπό τὸν πραγματικὸ διάλογο, ὅπου ἀπαράιτητα κρύβεται καὶ ἡ ἀμφιβολία, ἀλλὰ προχωροῦσε καὶ βοηθοῦσε μὲ κεῖνο τὸ χαμόγελο-ὁπωσδήποτε ὄχι φαρισαϊκό- τὸν συνομιλητή του νὰ βρεῖ ἄκρη…Εἶχα τὴν εὐλογία νὰ μάθω ἀπ᾿ αὐτὸν τον ἄνθρωπο πολλὰ καὶ νὰ χαρῶ τὶς Κυριακάτικες ὁμιλίες του ποὺ γίνονταν πρῶτα στὴ παλιὰ αἴθουσα, στὴν ὁδὸ Ἰάσωνος κι ὕστερα, ὅταν ὁ Σύλλογος μετακόμισε,  στὴν ὁδὸ Μεταμορφώσεως…

Θυμᾶμαι τὸν Βάμβα  ἐπίσης σὲ κεῖνες τὶς πρωϊνὲς Θεῖες Λειτουργίες,  στὴ Ἁγία Τριάδα τοῦ Νοσοκομείου, ἕναν εὐκατάνυκτο τότε ναὸ. Τὸν θυμᾶμαι νὰ ψάλλει, νὰ μᾶς κηρύττει, πάντοτε τὴ ν ὤρα τοῦ Κοινωνικοῦ, κι ὕστερα νὰ Κοινωνεῖ. Εἶναι χρέος μου δὲ ἐδῶ νὰ καταθέσω, πὼς αὐτὲς οἱ πρωϊνὲς Θ. Λειτουργίες μὲ συγκινοῦν ἀκόμα καὶ σήμερα, γιατὶ μοῦ ἔχουν προσθέσει πολλὰ…

Ἀργότερα στὴ θέση του ἦλθε ὁ Νικόλαος Ἀρκᾶς, ἐπίσης θεολόγος τῆς «Ζωῆς»ἀπό τὴ Πάρο. Τὸ σημαντικὸ μ᾿ αὐτὸν ἦταν ὅτι μοῦ γνώρισε, μέσω ἐκείνου τοῦ μικροῦ, ἀλλὰ τόσο σημαντικοῦ βιβλίου του, τὴν ἁγιασμένη Μορφὴ τοῦ Ἀθανασίου τοῦ Παρίου, αὐτοῦ τοῦ μεγάλου τέκνου τῆς Ἀθωνικῆς πολιτείας καὶ τῶν Κολλυβάδων. 

Τὸ 1971 συνάντησα τὸν Ἀρκᾶ, ὡς Ἀρχιμανδρίτη πλέον, στὴ Μητρόπολη Χαλκίδος.Ἦταν δὲ ἐκεῖνος ποὺ εἰσηγήθηκε στὸν τότε Μητροπολίτη Χαλκίδος Νικόλαο, ὅτι μποροῦσα νὰ ἔχω τὴν ἀπαραίτητη συμμαρτυρία γιὰ τὴν εἴσοδό μου στὴ Ριζάρειο…

Αὐτὰ ὅμως ποὺ χάρηκα ἰδιάιτερα στὸ Βόλο τῶν ἐφηβικῶν μου χρόνων ἦταν πρῶτ᾿ ἀπ᾿ ὅλα τὰ Κυριακάτικα πρωϊνά, ὅταν πήγαινα στὴν ἐκκλησία παρακολουθώντας μὲ προσοχὴ τοὺς ψάλτες κι ἔχοντας πάντα τὸν Συνέκδημο στὰ χέρια. Πήγαινα πότε στὸν Ἅγιο Νικόλαο, ὅπου ἔψαλλε ὁ Μανώλης Χατζημάρκος, ἀλλὰ καὶ στὴν Ἀνάληψη. Μἀλιστα στὴν Ἀνάληψη ἀνέβαινα καὶ στὸ δεξὶ τὸ ψαλτῆρι, φυσικὰ μὲ πρόσκληση τοῦ πρωτοψάλτη. Πρέπει δὲ νὰ πῶ ὅτι τότε ἡ Ἀνάληψη μὲ ἀνάπαυε περισσότερο, γιὰ πολλοὺς λόγους… Ἴσως, ἐπειδὴ ἦταν μιὰ ἁπλῆ,λιτή, ἀπέριττη καὶ ταπεινὴ συνοικιακὴ ἐνορία…

Τελειώνοντας αὐτὴ τὴν ἀφήγηση, θὰ ἤθελα νὰ πῶ δυὸ λόγια γιὰ τὰ γραφικὰ καφενεῖα τῆς παραλίας, ίδιάιτερα δὲ τὸ καφενεῖο τοῦ Καριαγιάννη ποὺ ἦταν ἀπέναντι ἀπό τὰ παλιὰ ψαράδικα μὲ τὰ μικρὰ, ξύλινα οἰκήματα, τὸ καθένα ἀπό τὰ ὁποῖα εἶχε καὶ τὸ ὄνομα τοῦ ἐμπόρου ψαρᾶ. 

Στὸ καφενεῖο, λοιπόν, αὐτὸ αὐτὸ πήγαιναν οἱ συγχωριανοί μου, ὅταν ἔρχονταν στὸ Βόλο καὶ ἀνταμώνανε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, ἀλλὰ καὶ ὅσοι ἀπό τοὺς πατριῶτες μας μένανε στὸ Βόλο. Ἔτσι, τὸ καφενεῖο αὐτὸ ἦταν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἔνα μικρὸ Κλῆμα, μιὰ μικρογραφία τῆς Γλώσσας…Ἀκόμα κρατάει μέσα μου ἡ βαρειὰ μυρωδιὰ τοῦ τσιγαρου, ἀνακατεμένη μὲ καφὲ, οὖζο καὶ θάλασσα. Ἄν δὲ ἀνάφερα τὴ θάλασσα τὸ ἔκαμα, γιατὶ πράγματι ἡ γνώριμη μυρωδιὰ τοῦ θαλασσινοῦ νεροῦ ἔφτανε μέχρι μέσα στὸ καφενεῖο, ξεκινώντας ἀπότὰ ἀπέναντι ψαράδικα. Γιατὶ, καθὼς ἦταν ἀραδιασμένες στοὺς κυρτοὺς ξύλινους πάγκους οἱ ψαροκασέλες μὲ τὰ διάφορα εἴδη τῶν ψαριῶν, οἱ ἔμποροι κάθε τόσο ρίχνανε ἀπό τὸ πίσω μέρος τοῦ παραπήγματος τὸν κουβᾶ στὴ θάλασσα, τὸν γεμίζανε κι ὕστερα βρέχανε τὰ ψάρια. Κι ἐκεῖνα λαμποκοποῦσαν, ἀκόμα κι ὅταν οἱ μέρες ἦταν γκρίζες…

Ἐκτὸς τοῦ Καραγιάνη ὑπῆρχαν κι ἄλλα καφενεῖα στὴν παραλία, ὅπου συχνάζανε οἱ Βολιῶτες καὶ οἱ Πηλιορεῖτες καὶ παίζανε χαρτιὰ πίνοντας τὸν καφὲ, διαβάζοντας τὴν ἐφημερίδα, κουβεντιάζοντας καὶ καπνίζοντας. Κάποιοι καὶ ναργιλὲ.

Στὴν παραλία ὑπῆρχαν καὶ ἐστιατόρια, ὅπως ἐκεῖνο τοῦ Μεταφτσῆ, πιὸ πέρα τοῦ Κωνσταντᾶ, ἡ Ἀθηναϊκὴ Ταβέρνα καὶ ἄλλα μικρότερα. Στὴν ἀρχὴ δὲ τῆς ὁδοῦ Ἰωλκοῦ ἦταν καὶ ὁ φοῦρνος τῶν ἀδελφῶν Λέτσιου, μὲ τὸν μακαρίτη τὸ Δημήτρη Λέτσιο νὰ τυλίγει τὸ ψωμὶ ἤ τὶς ἀφράτες χειροποίητες φρυγανιὲς μὲ προσοχὴ, ἐπιμέλεια καὶ μιὰν ἀρχοντιὰ,ποὺ δὲν ξανασυνάντησα. Μάλιστα θυμᾶμαι ὅτι δὲ χρησιμοποιοῦσε  «ζελοτέϊπ», ἀλλὰ λευκὸ, λεπτὸ σχοινὶ, τὸ καροῦλι τοῦ ὀποίου ἦταν πάνω, ψηλὰ ἀπό τὸ ταμεῖο. Τὸ πιὸ σημαντικὸ ὅμως ἦταν οἱ «ἐκθέσεις» φωτογραφίας ποὺ ἔκανε σὲ μικρὲς φωτισμένες βιτρίνες, οἱ ὁποῖες ἦσαν προσαρμοσμένες στοὺς τοίχους, δεξιὰ κι ἀριστερὰ τῆς εἰσόδου, ὁ μακαρίτης ὁ Δημήτρης Λέτσιος, αὐτὸς ὁ καλλιτέχνης μὲ τὰ λευκὰ μαλλιὰ, τὰ γαλάζια μάτια καὶ κατάλευκη ποδιὰ τοῦ φούρναρη…

Ἄλλο  ἀρτοποιεῖο ἦταν τοῦ Καραδήμου, στὴν ὁδὸ Δημητριάδος, μὲ τὶς περίφημες τυρόπιτες. Θυμᾶμαι, μάλιστα, τὸν ἐπίσης μακαρίτη καθηγητὴ στὸ Γυμνάσιο, τὸν Βασίλη Καλορρίζο, ποὺ ἦταν μερακλῆς, νὰ λέει μιὰ μέρα στὸν καθηγητή μας τὸν Ντόβα, τὴν ὥρα ποὺ ἔτρωγε μιὰ λειψὴ τυρόπιτα, ἀγορασμένη ἀπό κάποιον πλανόδιο. «Ἄμα θὲς νὰ φᾶς τυρόππιτα νὰ παρεις ἀπ᾿ τὸν Καραδῆμο, νὰ χορτάσεις…..»

Ὑπαρχουν, ἀσφαλῶς,  κι ἄλλες διηγήσεις ἀπό τὸν Βόλο τῶν μαθητικῶν καὶ ἐφηβικῶν μας χρόνων…Ὅμως μετὰ ἀπό πενηντα,  κοντά,  χρόνια πολλὰ ξεχάστηκαν, μαζὶ μὲ τοὺς παλιοὺς συμμαθητὲς, τοὺς παλιοὺς καθηγητὲς, τοὺς δρόμους, τὰ σπίτια, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ἀπομένουν ἀτάραχοι, ὡσὰν βαλσαμωμένοι, στὸ βάθος τῆς σκηνῆς, τὸ ὁποῖο σκεπάζει μιὰ ὀμίχλη, ἡ ὁποία, ποιὸς ξέρει, μπορεῖ νἄναι κι ἀπό τὰ θαμπωμένα μου μάτια..

Σκόπελος, Χεμῶνας 2004